آب یک منبع حیاتی است که معمولاً از محدودیت خاصی برخوردار است آب شیرین موجود در محدوده جغرافیایی خاص تقریباً ثابت و جوابگوی جمعیت محدودی است.
منابع آب شرب اجتماعات را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود:
- منابع آب سطحی
- منابع آب زیرزمینی
- آب های شور
الف) منابع آب سطحی
آب هایی که در قالب آب باران، آب رودخانه، آب دریاچه‌های طبیعی یا سدهای ذخیره‌ای و قنوات در طبیعت موجود هستند و درصورتی که استحصال و بهسازی، نگهداری و بهربردای آنها با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و فنی مقدور باشد به‌عنوان منابع آب آشامیدنی انتخاب می‌شوند
آب باران
اصولاً انتظار می‌رود که آب باران کاملاً خالص باشد، ولی به علت تماس آن با گردوخاک، ذرات معلق گاز های مخلوط در هوا، مقادیر قابل توجهی از آنها را در خود حل کرده و به زمین می‌آورد. گازهایی چون اکسیژن، گاز کربونیکو ازتنیز در آب باران موجود خواهد بود که حلالیت هر یک از آنها در آب باران، علاوه بر ساختمان شیمیایی‌شان به فشار جزئی آنها در اتمسفر مربوط می‌شود.
اصولاً انتظار می‌رود که آب باران کاملاً خالص باشد، ولی به علت تماس آن با گردوخاک، ذرات معلق گاز های مخلوط در هوا، مقادیر قابل‌توجهی از آنها را در خود حل کرده و به زمین می‌آورد. گازهایی چون اکسیژن، گاز کربونیکو ازتنیز در آب باران موجود خواهد بود که حلالیت هر یک از آنها در آب باران، علاوه بر ساختمان شیمیایی‌شان به فشار جزئی آنها در اتمسفرمربوط می‌شود.
آب رودخانه ها
رودخانه‌ها از زمانهای قدیم یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب اجتماعات بشری بوده است. رودخانه ها از این نظرباز همچنان اهمیت خود را حفظ کرده‌اند، بطوریکه هم‌اکنون در آمریکا و آلمان به ترتیب 80 و 50 درصد از آب آشامیدنی مردم از رودخانه ها تأمین می‌شود. یادآور می‌شود هنگام استفاده از آب رودخانه ها باید به مسائله تصفیه و ضدعفونی کردن آنها توجه کافی داشت.
امروزه ایجاد دریاچه های مصنوعی پشت سدها، یکی از بهترین روش ها برای تأمین آب موردنیاز شهرها می‌باشد. قابل توجه است که این دریاچه های مصنوعی علاوه بر تأمین هدف مذکور، در تأمین آب برای کشاورزی منطقه و تهیه و تولید انرژی برق نقش و اهمیت زیادی دارد. سد های کرج و جاجرود در تأمین نیاز های شهر تهران در زمینه های یادشده نقش مهمی دارند.
ذخیره آب رودخانه ها در دریاچه های مصنوعی، علاوه بر اهمیت ذخیره سازی آن، از این نظر که ضمن این عمل،
مواد معلق و گل ولای آب رودخانه‌ها در پشت سدها ته‌نشین می‌شود، در تقلیل هزینه تصفیه اهمیت زیادی دارد. برای تکمیل این نظر، مابین دریاچه مصنوعی و محل تصفیه‌خانه حوض‌های ته‌نشینی ایجاد می‌نمایند.
ب) منابع آب زیرزمینی
منابعی نظیر چشمه‌سارها، آب چاه‌های کم‌عمق، چاه‌های عمیق، چاه‌های جاری و آب حاصل از کانال‌های ساخته‌شده منابع آب زیرزمینی را تشکیل می‌دهند.
اکثر اجتماعات شهری و روستایی ایران از منابع آب‌های زیرزمینی بهره‌برداری می‌کنند. در دو دهه اخیر چندین طرح بزرگ و متوسط انتقال آب‌های سطحی منابع دوردست نیز تهیه و اجراشده است. منبع اصلی آب آشامیدنی شهرهایی مانند مشهد، شیراز، تبریز، بندرعباس، کرمانشاه، کرمان و بخشی از تهران از منابع آب زیرزمینی است.
منابعی نظیر چشمه‌سارها، آب چاه‌های کم‌عمق، چاه‌های عمیق، چاه‌های جاری و آب حاصل از کانال‌های ساخته‌شده منابع آب زیرزمینی را تشکیل می‌دهند.
ویژگی های آب زیرزمینی در مقایسه با آب های سطحی:
- آب‌های زیرزمینی امکان آلودگی کمتری دارند.
- میزان تبخیر از آب‌های زیرزمینی بسیار ناچیز است.
- امکان استفاده از آب‌های زیرزمینی معمولاً در اغلب مناطق وجود دارد.
- اب‌های‌زیرزمینی عموما دارای ترکیب شیمیایی ثابتی هستند.
- معمولاً آب‌های زیرزمینی نیازی به تصفیه فیزیکی برای مصارف مختلف ندارند.
- آب‌های زیرزمینی غالباً بی‌رنگ و فاقد مواد تیره کننده می‌باشند.
- دمای آب‌های زیرزمینی در طول سال تغییرات زیادی ندارند.
- آب‌های زیرزمینی کمتر تحت تأثیر خشکسالی های کوتاه‌مدت قرار می‌گیرند.
- آب‌های زیرزمینی معمولاً عاری از میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا می‌باشند.
ج) منابع آب شور
بالاخره در شرایطی که هیچ‌کدام از منابع فوق جهت دستیابی به آب شیرین مقدور نباشد سومین منبع عبارت خواهد بود از آب دریاها و دریاچه‌های شوریا آب‌های شور زیرزمینی.
بالاخره در شرایطی که هیچ‌کدام از منابع فوق جهت دستیابی به آب شیرین مقدور نباشد سومین منبع عبارت خواهد بود از آب دریاها و دریاچه‌های شوریا آب‌های شور زیرزمینی.امروزه کشورهای حاشیهحوضه خلیج‌فارس به دلیل نبود منبع آب شیرین مجبور به استفاده از آب‌های شور مثل آب دریا هستند؛ که در همین راستا از روش اسمز معکوس برای شیرین سازی آب استفاده می‌کنند.
مروزه کشورهای حاشیه حوضه خلیج‌فارس به دلیل نبود منبع آب شیرین مجبور به استفاده از آب های شور مثل آب دریا هستند؛ که در همین راستا از روش اسمز معکوس برای شیرین سازی آب استفاده می‌کنند. دستگاه اسمز معکوس که با نام آب شیرین کن و در انواع آب شیرین کن صنعتی و آب شیرین کن کشاورزی شناخته شده است یکی از بهترین دستگاه ها برای شیرین سازی آب شور می باشد.
انتخاب منبع آب آشامیدنی اجتماعات چه شهری و چه روستایی، کوچک یا بزرگ مبتنی است بر هزینه تهیه، تصفیه و توزیع آن. لازم است حداقل امکانات فنی اجرایی در حد معقول، وجود داشته باشد، پس با لحاظ نمودن جنبه اقتصادی و بهداشتی منابع احتمالی آب، شناسایی و از بین آنها منبع مقرون به صرفه و مطمئن انتخاب گردد. درهرحال، منبع آب آشامیدنی بایستی درنهایت آب سالم و پاکیزه ای در اختیار مصرف کننده قرار دهد.
نگاهی به وضع آب موجود در جهان
کل آب موجود در کره زمین ۱۳۸۶ میلیون کیلومتر مکعب است، که در سه لایه: اتمسفر (بالای زمین)، بیوسفر یا زیست‌کره (روی زمین)، لیتوسفر یا سنگ‌کره (زیرزمین)، دیده می‌شود.
طبقه‌بندی کشور ها بر اساس میزان سرانه آب
وضعیت آب در ایران
ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز با جهت‌گیری شرقی –غربی و رشته کوه زاگرس با جهت‌گیری شمال غربی – جنوب‌شرقی در آن قرار گرفته‌اند. این دو رشته کوه همانند دیوار هایی مانع رسیدن ابر های باران زا از شمال و غرب کشور می‌شوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد. کمبود منابع آبی همواره به عنوان یک عامل محدود کننده فعالیت ها در کشور مطرح بوده است.
منابع آب تجدید شونده کشور با توجه به وضعیت بارندگی، پوشش گیاهی و سایر عوامل تأثیرگذار در حجم نزولات جوی، حدود 130 تا 139 میلیارد متر مکعب در سال است که حجم قابل استحصال و با احتساب آب‌های برگشتی حدود 126 میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. از کل آب های تجدید شونده حدود 105 میلیارد مترمکعب را جریان های سطحی و 25 میلیارد مترمکعب را جریان های نفوذی به منابع زیرزمینی تشکیل می‌دهند.
گردآورنده: مهندس مازیار وخشوری
منبع؛وبلاگ زاد آب
